Published 13-02-2025
Keywords
- Avesto”, “Transoksiana”, “G‘arbiy O‘lka”, “Al-Haytal”, “Bilod-al Turk”, “Turiston”, “Turgiston”, turkiy, tarixiy-geografik atama, muhr, tamg‘a.

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
How to Cite
Abstract
Biz bu maqolada Turon atamasining qariyib ming yillar ilgari qanday qo‘llanilgan. Qaysi manbalarda qanday geografik chegaralar bilan chegaralangan ekanligi haqida ma’lumot berildi. Ma’lumotlar asosan qadimgi manbalar asosida yoritiladi. Turon atamasining eng dastlab qo‘llanilish davrini aniqlashtirilib olindi. Nafaqat yozma manba balki arxeologik topilmalarda ham Turon atamasining uchrashi yoritib beriladi. Bu atamaga ma’nodosh bo‘lgan yana bir qancha atamalar bir vaqtda qo‘llanilib kelinganligi ham devoriy sur’atlardan va tanga, muhrlardan isbotlab berildi. Bu manbalarni o‘qish jarayoni va uni ommaga tadbiq etish jarayoni haqida olimlarimizning fikrlari ham yoritilib berildi. Maqolada davriy chegara Turkiston atamasining qo‘llanilib boshlagan vaqtgacha olingan. Maqolada Turon so‘zining asl ma’nosi nima ekanligi keng yoritib berilgan. Tur xalqining bu atamaga qanchalik aloqasi bor ekanligi, hududiy chegaralari ham atroflicha tahlil qilib berildi. Bundan tashqari ma’nodosh ishlatilgan atamalarning qo‘llanilish jarayoni, dastlab qaysi hududlarga ishlatilganlik haqidagi ma’lumotlar yoritildi.
References
- 1. Абулғозий Баҳодирхон. "Шажарайи турк". Нашрга тайёрловчи Қ. Муни-ров, Қ. Маҳмудов. Тошкент, 1992 йил, 15-6-бет.
- 2. Аъзамова М.. "Ариянам Вайжа географик ном тарихи" // Ижтимоий гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари. Тошкент, 2024 йил, № S/3-4, 25-29-бет.
- 3. Асадий Тусий [XI аср] нинг “Lughati furs”. Теҳрон, 1319/1940 йил 367-6-бет.
- 4. Асқаров. А. "Ўзбек халқининг этногенези ва этник тарихи" [ўқув қўлланма]. Тошкент, 2007 йил, 207-бет.
- 5. Баходиров Р. "История Востока в 'Ключах наук'" // "Шарқшунослик". 2009 йил, 14-бет.
- 6. Бобоёров Ғ., Б. Ғойибов, А. Кубатин. "Ўрта аср Самарқанд тангаларида 'Турон' топоними" // Археология Ўзбекистонда. Самарқанд, 2015 йил, 2 [11-сон], 17-24 бетлар.
- 7. Бобоёров Ғ.. "Ғарбий Турк хоқонлиги: тарихи ва танга пул тизими". Тошкент, 2021 йил.
- 8. Бобоёров Ғ.. "Илк ўрта аср манбаларида Туркистон атамаси мақоласи". Тошкент, 2004 йил, 3-4 бет.
- 9. Бўриев О.. "Темурийлар даври ёзма манбаларида Марказий Осиё [тарихий географик лавҳалар]". Тошкент, 1997 йил, 4-бет.
- 10. Вайинберг. Б. И. "Этнография Турана в Древности 'VII в. до н.е.-VIII в. н.е." Москва, 1999 йил, 88-бет.
- 11. Вамбери Х.. "Бухоро ёки Мовароуннахр тарихи". Тошкент, 1990 йил, 26-6-бет.
- 12. Ибн Фадлан [ер-рисале], Эл-Гирнатий [тӯҳфату'l элбаб ва нуҳбетул аҷаб], ибн Ҳавкал [сурету'l арз] сафарномаларда турк фигури. Өмер Фарук Өзтюрк. Истанбул, 2019 йил, 19-6-бет.
- 13. Ибн Хавқал. "Китоб Сурат ал Ард" [Ернинг сурати китоби] "Мовароун-нахр". Ш. Камолиддин таржимаси. Тошкент, 2011 йил, 13-бет.
- 14. Ибн Хордадбек. "Йоллар ва Улкaлар Китоби". Истанбул, туркчага Мурат Ағари таржимаси. Истанбул, 2008 йил, 30-бет.
- 15. Камолиддин Ш. С.. "Древнетюркская топонимия в Средней Азии". 2006 йил.
- 16. Камолиддин Ш. С.. "Марказий Осиё тарихи замонавий тарихшуносли-гида ёндашувлар". Тошкент, 2023 йил, 117-бет.
- 17. Камолиддин Ш. С.. "Марказий Осиё тарихи тарихшунослигининг дол-зарб муаммолари" // Тарихшунослик, манбашунослик ва тарихий тадқиқот усуллари [Марказий Осиё мамлакатлари] мутахассислиги бўйича магистратура талабаларига мўлжалланган ўқув қўлланмаси. Тошкент, 2017 йил.
- 18. Камолиддин Ш.. "Вопросу об употреблении географических названий 'Мавераннахр' и 'Туркестан'" // "O'zbekiston tarixi" журнали. Тошкент, 2002 йил, 4-сон, 61-68-бет.
- 19. Лившиц. В. А. "Согдийская эпиграфика Средней Азии и Семиречья". Москва, 2008 йил.
- 20. Ливщиц. В. "The Sogdian Wall Inscriptions on the Site of Afrasiab". Москва, 63-64 бет.
- 21. Луконин. В. Г. "Культура сасанидского Ирана". Москва, 1969 йил, 55-147-бет.
- 22. Махмуд ибн Вали. "Море Тайн относительно доблестей благородных [география] перевод Б. А. Ахмедова". Тошкент, 1977 йил, 113-бет.
- 23. Махмуд Кошғарий. "Туркий сўзлар девони" [Девону луғат-ут турк]. Тошкент, 1963 йил, 463-бет.
- 24. Мирзо Улуғбек. "Тўрт улус тарихи". Тошкент, 1994 йил, 23-39-бет.
- 25. Мусаева. А. А. "Туранские монеты III-VIII вв". Москва, 2013 йил, 192-бет.
- 26. Мухаммаджонов. А. Р. "Кеш" ойкоми ва "Кат" субстрактининг этноними // Шаҳрисабз шаҳрининг жаҳон тарихида тутган ўрни. Тошкент, 2002 йил, 12-15-бет.
- 27. Муҳаммадҳакимхон Тўра. "Мунтахоб ат-Таворих" [Хўқанд ва Бухоро тарихи саёхат ва хотиралар]. Тошкент, 2010 йил, 307-бет.
- 28. Ражабов Қ.. Алп Эр Тўнга [Афросиёб]. Тошкент. 2014.йил 47-бет.
- 29. Смирнова О. И.. "Очерк из истории Согда". Москва, 1970 йил.
- 30. Т. Тузуклари [форсчадан Алихонту́ра Соғуний ва Ҳабибулла Кароматов таржимаси]. Тошкент, 1991 йил, 199-6-бет.
- 31. Тур //Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 8-жилд. 632-бет.
- 32. Ўлжаева Ш."Турон", "Туркистон", "Ўрта Осиё", "Марказий Осиё" атамаларининг тарихига оид бази қарашлар мақоласи. 2017 йил, 27-январ.
- 33. Ўринбоев. А.Абдураззоқ Самарқандийнинг Ҳиндистон сафарномаси. Т., 1960, 84-85 бет; А. Асқаров "Баъзи саволлар тарихида ўзбек давлатлиги" // ONU, 1997 йил, 3-4 сонлари, 67-бет; А. Аҳмедов "Нега Турон деб аталади?" // Турон, 1-сон, 1992 йил, 5-6-бет; М. Исҳаков. "Номи азал Туркистон" // “Ўзбе-кистон адабиёти ва санъати” газетаси, 1993 йил, 1-сон, 45-бет.; Б. Маннонов "Туркистон ва Марказий Осиё" // Мулоқот, 2-сон, 1998 йил, 68-бет; Ш. Камо-лиддин "К вопросу об употреблении географических названий 'Мавераннахр' и 'Туркестан'" // "O‘zbekiston tarixi", 2002 йил, 4-сон, 61-68 бетлар; Қ. Маҳмудов. "Қадимги Туркистон". 2011 йил, 151-бет.
- 34. Фирдавсий.Шоҳнома. [Биринчи китоб]. Форсийдан Ш.Шомуҳаммедов таржимаси. Т 1975 йил 316-bet, ayniqsa 50-60-oyatlar.
- 35. Фрай Р.. "Наследие Ирана". Москва, 2002 йил.
- 36. Хожамбердиев Э.. Туроннинг қадимги ва илк ўрта асрлар тарихининг Эронда ўрганилишига оид //”O‘zbekiston tarixi”журнали. Тошкент. 2024 йил 2-сони. 77-78-бетлар.
- 37. Хўжаев Абдулаҳат, Комилжон Хўжаев. "Қадимги манбаларда халқимиз ўтмиши". Тошкент, 2001 йил, 11-бет.
- 38. Хўжаев. А.Суғдийларнинг Хитойга бориб қолиши // “Мозийдан садо” журнали. 2002 йил 2-сон.
- 39. Юсуф Хос Ҳожиб. "Кутадғу билиг". Тошкент, 1984 йил, 13-бет.
- 40. Ömer Faruk Öztürk ibn battûta [er-rihle], ibn fadlân [er-risâle], el-girnâtî [tuhfetu'l elbâb ve nuhbetu'l acâb] ve ibn havkal [sûretu'l arz] seyahatnamelerinde türk figürü. Istanbul- 2019 йил 19-6ет.